.png)
TE RUNANGANUI O NGATI POROU
1. He tangata pukenga koe ki te waiata, ki te tito waiata hoki. I a koe e tipu ake ana, na wai koe i whakatenatena ki te waiata, te whakangahau hoki?
He whanau haka ta matau whanau, otira ia, he iwi waiata, mahi kapa hoki a Wharekahika i aowa e tamariki ana. He tangata tito waiata hoki taku koroua a Wi White, taku kuia hoki a Hera Cooper; ka mutu, he wahine mahi kapa haka hoki taku tipuna koka a Kiwi White i wona wa. Ko tona hao, ko te mahi poi. Na wenei tuahuatanga katoa awahau i whakawairua kia tito waiata, kia whakangahau hoki. Me kii, kai roto ke i te toto taua kaingakau kia waiata e korikori ana.
2. Ko wai nga tino tauira – kaitito waiata, kaiwaiata, a wai ano ranei – ka whaia e koe i roto i au mahi?
Kare e ko atu i a Tuini Ngawai mo te tito waiata ki aowa. Mo te ngawari o te whakatakoto whakaaro me te hangai ano – koia tera! Atu i a ia, ko Rikirangi Gage no te mea he hao nona kia tiki atu a ia i nga whakatauiratanga tito waiata a Tuini me wera o te ao moteatea, haka hoki hai whakamoetanga i roto i wona ake titonga waiata. Tapiri atu ko te rangi parekareka, a, koina te taera waiata a te tokorua nei ka whaia e aowa ki roto i woku ake titonga waiata.
3. Ko wai nga kaiwaiata, kaitito waiata rawe ki a koe i enei ra?
He tau ki aowa wa tatau ake kaiwaiata. Mo te reo wahine, uaua te hipa atu i a Maisey Rika. Atu i a ia, ko te mokopuna a Henipepi Stainton a Ria Hall, me te mea nei, no Wharekahika hoki tena tuahine… hehehehe… Mo te reo tamatane, ko Seth Haapu (no Whangara tetahi paparinga o te autaia nei), ko Te Karehana Toi-Gardner no Tauranga-moana, ko te tama a Tuparoa hoki a Stan Walker. Katoa – he Maori; katoa – autaia ki te waiata!
4. Ina tito waiata koe, ka ahu mai te kaupapa me nga kupu i whea? Nei ra hoki, he aha te tikanga ka whaia e koe mo te tito waiata?
Uaua te whakahoki i tena patai. Hoi, kai te wairua o te waiata tona ano tikanga mo hau mai ki taku ngakau, ki taku hinengaro ranei, ki waku matimati ranei. Ia te waiata, ia te waiata; ka rereke tona haramai ki aowa. Wetahi wa ka haere moemoea mai; i wetahi atu ka haramai i runga i te tangi a te hau, te tuki ranei o te wiira ki te rori, te whaikorero ranei a tetahi, te korero o nehe ra ranei, te patapata a te ua ranei. Ko te mea nui ki aowa, me mataara awahau i nga wa katoa ki nga ara katoa e haramai ai tetahi waiata ki aowa, me taku whakapono ano, he mea hiiri mai nga kaupapa ki taku ngakau e Te Atua – me mataara, ka tika!
5. He mama ake te tito waiata i ro reo Maori, ro reo Pakeha ranei?
Mama ke ake ki aowa te tito waiata i te reo Maori. Koina te reo marama ki aowa. Ahua hauaa taku reo Pakeha na reira i uaua ai te tuhituhi ki taua reo, hoi, ka ngana tonu kia whakapakari i aowa ano ki te tuhi i nga reo e rua.
6. Kua kite matau i a koe kai runga i te papatuwaewae o Te Matatini, kai te marae, kai nga pourewa hoki mo nga konoheta nui. He aha nga rereketanga o ena momo tu, a, ko tehea te mea e kaingakautia ai e koe?
Kare he rereketanga a wairua nei o wera mahi e rua. Ko te whakangahau i te tangata me te tuku korero te whainga matua o te ao haka me te ao waiata takitahi. Ko nga rereke a-kikokiko nei, he paku noa iho, ara, ko nga pueru, ko te momo atamira, ko te manaaki a te iwi no ratau te konehete, ko nga whakatangitangi – koina i rereke ai. Hoi, ki aowa nei, orite ana te ngakau o nga mahi whakangahau ahakoa he aha taua mahi. He mea kaingakau nga ao e rua ki aowa
7. He uaua ranei te whai i o moemoea i te ao puoro me te whai wahi mo to whanau hoki? He aha o tino wawata mou, mo to whanau me au tamariki?
Kare he uauatanga mehemea e tautokongia ana koe e to whanau, e to rahi, e to Atua hoki. Hoi ano taku, he whakatinana i tera e hiahia ana mo waku ake tamariki, iramutu hoki. Ara, kia whaia nga moemoea! Kaua e tuohu, ahakoa maunga teitei, ahakoa hiwi pakupaku!
Kati, mo te ao puoro – he nui nga painga. I aowa i te kura, kare matau i akiakingia kia whai i wenei momo ara no te mea i pohehengia kare he oranga a moni o roto, ka mutu ka whakaitia iho aua mahi hai mahi whawhewhawhe, koretake noa iho ranei. Whakamutu atu!
Maku e kii atu, ka nui te oranga ka taka mai i wenei momo mahi, a, ko te moni tetahi noa iho o aua momo oranga. Kua rereke te ao inaianei. E hiahia ana te ao ki nga waiata Maori, me nga whakaaro Maori o roto.
8. I to matau nei tirohanga, he kaha nou ki te tautoko, te takoha i o pukenga me to wa, ki o iwi. Tena, metia mai he aha ka whakapau kaha ai koe kia whakauru koe i nga mahi o to iwi?
Mai ano, ko taku mahi, he tito waiata. I roto i nga tau, e hia nei nga waiata kua titoa hai oranga mo nga paetapu o te kainga. Ehara awahau i te tangata whaikorero, na reira ma waku waiata ka whai take awahau ki waku marae ki Te Whanau a Tuwhakairiora, ki Te Whanau a Apanui hoki.
Ma nga waiata Maori e hoki mai ai te mana motuhake ki te ngakau a te iwi. Mana ano e whakakotahi i te iwi i runga i nga kaupapa e whakanui ana i a ia, e wero ranei ana i tona mana. Ma nga waiata me nga haka te iwi e whai kaha ai. Koina nga kaupapa ka whakapau kaha awahau ki runga. Otira ia nga kaupapa e whai oranga ai te iwi.
9. Tena, mena he moemoea to tetahi ki te whai umanga i te ao puoro, metia mai kia toru nga tino tohutohu mona.
Tuatahi, me whakapono koe ki o pukenga waiata.
Tuarua, me whai tautoko koe i to whanau.
Tuatoru, pai tonu kia kimi i tetahi hai mahi i nga mahi a te tari kia watea ai koe ki te whakapau atu i to kaha katoa ki te waihanga kaupapa, ki te tito waiata, ki te whakangahau me te parakatihi ano kia kaha haere koe i o mahi.
10. Ka waea mai a Beyonce, kua tae to rongo ki a ia, a, pirangi ia ki te whakarongo ki tetahi o o waiata ki te whakawa mena kai te pirangi ia kia titongia e koe he waiata mana. Engari ka taea e koe te kowhiri kia kotahi anake. He aha te waiata ka kowhiringia e koe? Whakamaramatia mai te take?
Ko tetahi o waku waiata hou, ara, ko “Paremata mene.” No te mea, he rangi whakarawerawe, whakapoapoa tangata hoki tana, a, he kaupapa nui hoki to te waiata nei, ara, he werowero i o tatau kaiarahi (Maori mai, aha ranei mai) ki u ki ta ratau i kii ai. Ko wai ake i te wahine rongonui nei a Queen-B tera mahi e pikau! Kare e kore, ka tahuri mai nga kaiarahi o te ao ki te whakarongo ki a ia.
Website: http://robruha.nz/
